آیه 26 سوره سجدة

أَ وَ لَمْ يَهْدِ لَهُمْ كَمْ أَهْلَكْنا مِنْ قَبْلِهِمْ مِنَ الْقُرُونِ يَمْشُونَ فِي مَساكِنِهِمْ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ أَ فَلا يَسْمَعُونَ «26»

أَ وَ لَمْ يَهْدِ لَهُمْ‌: آيا راه ننمود و بيان نفرمود مر اهل مكه را، كَمْ أَهْلَكْنا مِنْ قَبْلِهِمْ‌: چقدر هلاك كرديم پيش از ايشان، مِنَ الْقُرُونِ‌: از اهل قرنها مانند قوم عاد و ثمود و لوط و نوح و غير ايشان، يَمْشُونَ فِي مَساكِنِهِمْ‌: مى‌روند اهل مكه در مسكنهاى آنها و در سفر خود بر آن مى‌گذرند و آثار و علامات ايشان را مى‌بينند كه چگونه بوده‌اند در طيب معيشت و فراغت و توسعه رزق و منازل دلكش، و امروز از ايشان جز اثرى باقى نمانده، ديار آنها مخروب و آثار آنها معدوم گرديده. إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ‌: بدرستى كه در هلاك قرون سالفه و امم گذشته هر آينه عبرتها باشد امم آتيه و قرون آينده را. أَ فَلا يَسْمَعُونَ‌: آيا نمى‌شنوند اين سخنان را، يعنى به گوش دل استماع نمى‌كنند تا متعظ و منزجر شوند.

حضرت امير المؤمنين عليه السّلام در ذيل خطبه‌اى فرمايد: و بدانيد اى بندگان خدا بدرستى كه شما و آنچه هستيد در آن از حالات اين دنيا، بر روش كسانى هستيد كه پيش از شما بودند از آنانى كه درازتر بودند از حيث عمر و معمورتر از جهت مكان و دورتر از حيث آثار كه آن بناهاى عاليه و قصرهاى رفيعه بود، گرديدند در حالى كه صداهاى آنها خاموش شده و بادهاى غرور آنها افسرده و بدنهاى آنها پوسيده و خانه‌هاى آنها خالى شده و آثار آنها نابود شده‌ «1».

«1» نهج البلاغه فيض الاسلام، خطبه 217، ص 717 و شبيه اين قسمت از خطبه در صفحه 344 خطبه 110 مى‌باشد.

جلد 10 - صفحه 396

أَ وَ لَمْ يَهْدِ لَهُمْ كَمْ أَهْلَكْنا مِنْ قَبْلِهِمْ مِنَ الْقُرُونِ يَمْشُونَ فِي مَساكِنِهِمْ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ أَ فَلا يَسْمَعُونَ «26» أَ وَ لَمْ يَرَوْا أَنَّا نَسُوقُ الْماءَ إِلَى الْأَرْضِ الْجُرُزِ فَنُخْرِجُ بِهِ زَرْعاً تَأْكُلُ مِنْهُ أَنْعامُهُمْ وَ أَنْفُسُهُمْ أَ فَلا يُبْصِرُونَ «27» وَ يَقُولُونَ مَتى‌ هذَا الْفَتْحُ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ «28» قُلْ يَوْمَ الْفَتْحِ لا يَنْفَعُ الَّذِينَ كَفَرُوا إِيمانُهُمْ وَ لا هُمْ يُنْظَرُونَ «29» فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَ انْتَظِرْ إِنَّهُمْ مُنْتَظِرُونَ (30)

جلد 4 صفحه 297

ترجمه‌

آيا راهنمائى نكرد براى آنها كه چه بسيار هلاك كرديم پيش از آنها از اهل اعصار كه راه ميروند در مسكنهاى آنها همانا در اين هر آينه آيتها است آيا پس نميشنوند

آيا نديدند كه ما روان ميكنيم آبرا بسوى زمين بى‌گياه پس بيرون ميآوريم بآن كشت را كه ميخورند از آن چهارپايانشان و خودشان آيا پس مشاهده نميكنند

و ميگويند چه زمان خواهد بود اين فتح اگر هستيد راستگويان‌

بگو روز فتح سود ندهد آنانرا كه كافر شدند ايمان آوردنشان و نه آنها مهلت داده شوند

پس روى گردان از آنها و منتظر باش همانا آنها منتظرانند.

تفسير

خداوند سبحان به بيان ديگرى تهديد فرموده كفار مكه را و آن آنستكه آيا هدايت و بيان ننمود براى آنها آنچه شنيدند و ديدند كه چه قدر هلاك كرديم ما پيش از آنها از اهل اعصار گذشته و اقوام سابقه مانند قوم عاد و ثمود و لوط كه آنها در سفرها بر ديار و آثار باقيه آن اقوام عبور ميكنند و مشاهده مينمايند شواهد عذاب را همانا در اين هلاك نمودن اهل شرك هر آينه دلائل و موجبات عبرتى است براى مردم آيا نميشنوند آيات الهى را در احوال آن اقوام از قرآن و ساير كتب سماوى و مواعظ انبيا و نصايح اولياء را و آيا نديدند كه ما ميرانيم آبرا از كوهها بسوى زمين بى آب و گياه شده و سوق ميدهيم قطرات باران را از آسمان بجانب آن اراضى پس بيرون ميآوريم بآن آب كه جارى يا نازل از آسمان است زراعت حبوبات و غيره را كه ميخورند از آن شتر و گاو و گوسفند آنها از كاه و برگش و خودشان از حبّه و ميوه‌اش آيا نمى‌بينند اين قدرت و رحمت و كرم را تا استدلال نمايند بر وجود قادر رحيم كريم كه ميتواند مرده را زنده نمايد و دانه پوسيده را حبه و ميوه رسيده فرمايد و چون كفار بر سبيل استهزاء در مقابل وعده فتح و نصرتى كه خداوند بمسلمانان داده بود ميگفتند پس اين فتح و ظفر براى شما چه وقت خواهد بود اگر راست ميگوئيد بگوئيد ما بدانيم خداوند به پيغمبر خود دستور فرموده كه در جواب آنها بگويد اگر شما ميخواهيد روز فتح را بدانيد كه آنروز ايمان بياوريد ايمان آنروز بحال شما نفعى ندارد چون از ترس شمشير است علاوه بر آنكه مسلمانان بشما مهلت نميدهند و بخاك هلاكتان مى‌افكنند و بعد از مشاهده عذاب و مرگ جاى توبه و ايمان باقى نمى‌ماند و محتمل است مراد فتح اكبر باشد كه‌

جلد 4 صفحه 298

قيامت است و ايمان در آنروز بحال كسى فائده ندارد و مهلتى در كار نيست چون ناگهان بر پا ميشود و كفار بعذاب ابدى گرفتار ميگردند و قمى ره اين سؤال و جواب را مربوط بآيه‌ وَ لَنُذِيقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذابِ الْأَدْنى‌ دُونَ الْعَذابِ الْأَكْبَرِ دانسته و حمل بر رجعت و ظهور امام زمان عليه السّلام نموده بعد از خبر دادن پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلم كفار را بآن در هر حال پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله مأمور شد كه بكلى از آنها و اسلامشان صرف نظر نمايد و منتظر فتح موعود الهى باشد چنانچه آنها هم منتظر بودند كه از دست او و مسلمانان آسوده شوند در مجمع و ثواب الاعمال از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه هر كس سوره سجده را در هر شب جمعه بخواند خداوند نامه عملش را بدست راستش بدهد و حساب اعمالش را نكشد و از رفقاء محمد صلى اللّه عليه و اله و اهل بيت اطهارش باشد رزقنا اللّه تعالى شأنه.

جلد 4 صفحه 299

أَ وَ لَم‌ يَهدِ لَهُم‌ كَم‌ أَهلَكنا مِن‌ قَبلِهِم‌ مِن‌َ القُرُون‌ِ يَمشُون‌َ فِي‌ مَساكِنِهِم‌ إِن‌َّ فِي‌ ذلِك‌َ لَآيات‌ٍ أَ فَلا يَسمَعُون‌َ «26»

آيا سبب‌ هدايت‌ نمي‌شود ‌بر‌ ‌آنها‌ ‌که‌ چه‌ بسيار هلاك‌ كرديم‌ ‌از‌ پيش‌ ‌از‌ ‌آنها‌ ‌از‌ قرون‌ ماضيه‌ ‌که‌ مشي‌ مي‌كردند و رفت‌ و آمد داشتند ‌در‌ مساكن‌ و منازل‌ ‌خود‌ محققا ‌در‌ ‌اينکه‌ اهلاك‌ سابقين‌ ‌هر‌ آينه‌ آيات‌ و دلائلي‌ ‌است‌ آيا ‌پس‌ ‌از‌ ‌اينکه‌ نمي‌شنويد!

أَ وَ لَم‌ يَهدِ لَهُم‌ فاعل‌ يهد كَم‌ أَهلَكنا ‌است‌ ‌يعني‌ ‌اينکه‌ قدر ‌که‌ هلاك‌ كرديم‌ ‌از‌ كفار و مشركين‌.

مِن‌ قَبلِهِم‌ قوم‌ نوح‌ و عاد و ثمود و قوم‌ ابراهيم‌ ‌که‌ نمروديان‌ باشند و قوم‌ لوط و قوم‌ شعيب‌ ‌که‌ اهل‌ مدين‌ و ايكه‌ باشند و فرعونيان‌ و نزديك‌ ‌به‌ ‌آنها‌ قوم‌ ابرهه‌ ‌که‌ اصحاب‌ فيل‌ بودند، ‌اينکه‌ باعث‌ هدايت‌ ‌آنها‌ نمي‌شود!. استفهام‌ تعجبي‌ ‌است‌ امروز ‌هم‌ فكر نمي‌كنند ‌که‌ بني‌ اميه‌ و بني‌ العباس‌ و جبابره‌ و ظلمه‌ و ‌حتي‌ ‌در‌ عصر ‌خود‌ آثار و خيمه ‌آنها‌ باعث‌ تنبه‌ ديگران‌ نمي‌شود واقعا روز ‌به‌ روز مشاهده‌ مي‌كنيم‌ ‌اينکه‌ تصادفات‌ و ‌اينکه‌ امراض‌ جديد و ‌اينکه‌ گرفتاري‌ها ‌در‌ اثر چيست‌ و ابدا متنبه‌ نمي‌شويم‌ و ‌هر‌ چه‌ بيشتر مي‌شود ‌بر‌ فسق‌ و فجور و طغيان‌ و ظلم‌ و‌-‌ ترك‌ صلوة .... مي‌افزائيم‌ ‌آن‌ قدر قساوت‌ و سياهي‌ قلب‌ و هوي‌ و هوس‌ و حب‌ شهوات‌

جلد 14 - صفحه 468

چشم‌ و گوش‌ ‌ما ‌را‌ كر كرده‌ ‌که‌ مرگ‌ ‌را‌ ‌براي‌ همسايه‌ تصور مي‌كنيم‌ و ‌خود‌ ‌را‌ معاف‌ مي‌دانيم‌.

«‌النّاس‌ نيام‌ فاذا ماتوا انتبهوا».

مِن‌َ القُرُون‌ِ الماضيه‌ ‌که‌ ‌آنها‌ ‌هم‌ مثل‌ ‌شما‌.

يَمشُون‌َ فِي‌ مَساكِنِهِم‌ ‌با‌ قدرت‌ و ثروت‌ زياد ‌که‌ يك‌ مرتبه‌ نابود شدند.

إِن‌َّ فِي‌ ذلِك‌َ لَآيات‌ٍ بلكه‌ ‌هر‌ يك‌ يك‌ ‌از‌ اين‌ها ‌خود‌ يك‌ آيتي‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌از‌ ميليونها و ميلياردها متجاوز ‌است‌ ولي‌ گوش‌ شنوا و چشم‌ بينا مي‌خواهد.

أَ فَلا يَسمَعُون‌َ و ‌لا‌ يبصرون‌ و ‌لا‌ يعقلون‌ و ‌لا‌ يفقهون‌ و ‌لا‌ يتفكرون‌ صم‌ بكم‌ عمي‌ فهم‌ ‌لا‌ يعقلون‌.

]

(آیه 26)- آیات گذشته با تهدید مجرمان بی‌ایمان آمیخته بود، و این آیه توضیح و تکمیلی بر این تهدید است، می‌فرماید: «آیا همین برای هدایت آنها کافی نیست که افراد زیادی از مردمی که در قرون پیش از آنها زندگی داشتند هلاک کردیم و آنها را به کیفر اعمالشان رساندیم»؟ (أَ وَ لَمْ یَهْدِ لَهُمْ کَمْ أَهْلَکْنا مِنْ قَبْلِهِمْ مِنَ الْقُرُونِ).

«اینها در مساکن ویران شده آنان راه می‌روند» و آثار آن اقوام نفرین شده را با چشم خود می‌بینند (یَمْشُونَ فِی مَساکِنِهِمْ).

لذا در پایان آیه می‌افزاید: «در این نشانه‌هائی است (از قدرت خداوند و مجازات دردناک مجرمان) آیا نمی‌شنوند»؟ (إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ أَ فَلا یَسْمَعُونَ).